Wielkie Księstwo Moskiewskie (ros. Великое княжество Московское, łac. Magnus Ducatus Moscuensis; potocznie pol. Moskwita, łac. Moscovia albo Muscovia) – kraina ruskie istniejące w latach 1328–1547, ze stolicą w Moskwie. Wielkie Księstwo Moskiewskie było kontynuacją Księstwa Moskiewskiego (1213–1328), które zostało podniesione do rangi wielkiego księstwa w 1328 roku, w wyniku unii personalnej Wielkiego Księstwa Włodzimierskiego i Księstwa Moskiewskiego oraz przeniesienia stolicy wielkiego księstwa z Włodzimierza do Moskwy.
Władcy Wielkiego Księstwa Moskiewskiego rozpoczęli proces jednoczenia ziem ruskich, kończąc w 1521 roku okres rozbicia dzielnicowego Rusi, kiedy to Wielkie Księstwo Moskiewskie stało się jedynym istniejącym państwem ruskim. W 1547 roku odbyła się koronacja wielkiego księcia moskiewskiego Iwana IV Groźnego na „cara Wszechrusi”, co dało początek Carstwu Rosyjskiemu. Carowie rosyjscy nadal jednak używali (do 1917 roku) tytułów m.in. wielkich książąt kijowskich, włodzimierskich, twerskich i moskiewskich.
Po upadku Bizancjum i podboju Bałkanów oraz Kaukazu przez Turków Wielkie Księstwo Moskiewskie stało się także jedynym niepodległym państwem prawosławnym. Moskwa, jako spadkobierczyni Bizancjum aspirowała wówczas do roli stolicy świata prawosławnego, co wyrażono m.in. w teorii trzech Rzymów.
Historia
Ustanowienie wielkiego księstwa
roku przedstawiający dwugłowego orła. Znak ten został przejęty przez Wielkie Księstwo Moskiewskie po upadku Bizancjum i zawarciu małżeństwa przez Iwana III Srogiego z księżniczką bizantyjską Zofią Paleolog, bratanicą ostatniego cesarza bizantyjskiego. Od tej chwili władcy Wielkiego Księstwa stali się spadkobiercami Bizancjum i zaczęli używać tytułu władców bizantyjskich „carów-cesarzy”.
– obraz pędzla Adolpha Yvona z 1850 r. upamiętniający zwycięstwo Dymitra Dońskiego nad Złotą Ordą w 1380 r. Bitwa ta stała się początkiem końca panowania Złotej Ordy na Rusi. Zbiory Pałacu Wielkiego na Kremlu
Po 1054 roku Ruś Kijowska uległa rozbiciu dzielnicowemu dzieląc się na kilkadziesiąt księstw i dwie republiki, przy czym książęta, którym udało się zawładnąć Kijowem byli w hierarchii feudalnej wyżej postawieni od pozostałych książąt i posługiwali się tytułem wielkiego księcia. W 1169 roku książę włodzimierski Andrzej I Bogolubski opanował Kijów uzyskując tym samym tytuł wielkiego księcia. Odmiennie od większości swoich poprzedników, nie przeniósł do tego miasta swej stolicy, lecz po opanowaniu Kijowa osadzał tam podległych sobie książąt. Centrum swego państwa pozostawił Włodzimierz nad Klaźmą, który odtąd stał się stolicą wielkiego księstwa i przejął dominującą rolę Kijowa.
W 1328 roku wielki książę włodzimierski i dziedzic moskiewski Iwan I Kalita przeniósł stolicę swego państwa z Włodzimierza nad Klaźmą do rodzimej Moskwy, co dało początek Wielkiemu Księstwu Moskiewskiemu. W 1340 roku Wielkie Księstwo Włodzimierskie zostało oficjalnie zniesione. Nadal jednak wielcy książęta moskiewscy (do końca XIV wieku) najpierw obejmowali władzę we Włodzimierzu i tytułowali się wielkimi książętami włodzimierskimi. Wielkie Księstwo Moskiewskie było zatem kontynuacją wcześniejszego Księstwa Moskiewskiego jaki i Wielkiego Księstwa Włodzimierskiego.
Zjednoczenie ziem ruskich
Poczynając od Iwana I Kality, władcy Wielkiego Księstwa Moskiewskiego zapoczątkowali długotrwały proces jednoczenia księstw ruskich, dokonywany w drodze dobrowolnych unii, zakupów terytoriów bądź podbojów. Księstwo Moskiewskie, jako pierwsze, podjęło też walkę z dominacją tatarską. Pierwsze duże zwycięstwo nad Tatarami odniosły wojska ruskie, pod wodzą Dymitra Dońskiego, w 1380 r. w bitwie na Kulikowym Polu nad Donem. Na przeszkodzie realizacji jednoczenia ziem ruskich stanęła rozwijająca się potęga Wielkiego Księstwa Litewskiego (pozostającego od 1386 w unii personalnej z Polską), pod którego wpływami znalazły się dawne zachodnie ziemie Rusi Kijowskiej (m.in. od 1362 sam Kijów).
Dzieło zjednoczenia kontynuował intensywnie książę Iwan III Srogi, przyłączając do swej dome
Sprawujący od 1505 roku rządy Wasyl III dokończył dzieło jednoczenia kraju, przyłączając do swego państ
Ustanowienie carstwa
W 1472 roku Iwan III Srogi poślubił Zofię Paleolog, bratanicę ostatniego cesarza bizantyjskiego, Konstantyna XI Dragazesa. Po upadku Cesarstwa Bizantyjskiego Wielkie Księstwo Moskiewskie zyskało na znaczeniu jako spadkobierca Bizancjum. Jako herb państwa przejęto bizantyjskiego dwugłowego orła oraz wprowadzono bizantyjski ceremoniał dworski. Aspiracje Księstwa Moskiewskiego sformułowano w tezie o Moskwie jako „trzecim Rzymie”. W 1478 Iwan III jako pierwszy władca przyjął tytuł zarówno wielkiego księcia jak i cara Wszechrusi, choć dopiero Iwan IV Groźny podniósł de facto państwo ruskie do rangi carstwa. Wielkie Księstwo Moskiewskie istniało formalnie do 1547 roku, kiedy to wielki książę moskiewski Iwan IV Groźny przybrał tytuł cara Rosji.
Rodowód książąt moskiewskich
Przez cały czas istnienia Księstwa Wielkomoskiewskiego panowali w nim książęta dynastii Rurykowiczów wywodzący się w linii prostej od Ruryka. Byli
Iwan Kalita był synem księcia moskiewskiego Daniela, ten zaś synem wielkiego księcia włodzimierskiego, kijowskiego i nowogrodzkiego Aleksandra Newskiego, który Księstwo Moskiewskie dla swego najmłodszego syna Daniela utworzył. Aleksander Newski był zaś synem wlk. ks. włodzimierskiego i kijowskiego Jarosława II, ten zaś synem wlk. ks. włodzimierskiego Wsiewołoda III, ten z kolei był synem wlk. ks. włodzimierskiego i kijowskiego Jerzego Dołgorukiego, ten zaś synem wlk. ks. kijowskiego Włodzimierza II Monomacha, który był synem wlk. ks. kijowskiego, czernihowskiego, perejasławskiego, rostowskiego i suzdalskiego Wsiewołoda I, ten zaś synem wlk. ks. kijowskiego Jarosława I Mądrego, ten zaś synem wlk. ks. kijowskiego Włodzimierza I Wielkiego, ten zaś wlk. ks. kijowskiego Światosława I, ten zaś wlk. ks. kijowskiego Igora, który był jedynym synem Ruryka, założyciela państwa ruskiego.
Ciekawostki
Rzeczpospolita Obojga Narodów nie uznała tytułu cara i cesarza Rosji. W oficjalnym nazewnictwie nadal używano nazwy Wielkie Księstwo Moskiewskie wobec całej Rosji. Uległo to zmianie na sejmie konwokacyjnym w 1764, gdy posłowie musieli ustąpić pod naciskiem Katarzyny II. W okresie rozbiorów Rosja wykorzystała uznanie tych tytułów jako pretekst, do składania żądań terytorialnych wobec ziem ruskich należących do Rzeczypospolitej.